Cách thành phố Hưng Yên hơn 10km, tọa lạc giữa một miền quê thuần nông, đền Đào Xá ở xã Vĩnh Xá, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên gây tuyệt hảo mạnh với khách nước ngoài xuất phát điểm từ tên thường gọi cổ xưa: Đàn Xướng Thiện. Đền được Nhà nước công nhận Di tích lịch sử dân tộc và thẩm mỹ và nghệ thuật cấp vương quốc năm 1989.
Cổng đền Đào Xá đồ sộ, uy nghi
Theo các bậc cao niên ở đây, đền Đào Xá xưa kia mang tên là Đàn Xướng Thiện, thể hiện tâm nguyện khuynh hướng về điều thiện, hành vi theo điều thiện, nói theo ngôn từ văn minh là sự việc hiến đâng, đồng cảm, nói rằng, hỗ trợ người khác. Trong thực tại cuộc sống đời thường lúc này, sự thờ ơ, vô cảm ra mắt ở rất nhiều nơi. Nhất là trong hoàn cảnh dịch Covid-19 hoành hành trải qua, gây ra nhiều khốn khó cho những người dân, càng cần thêm những tấm lòng thiện lành để không có bất kì ai bị bỏ lại phía sau, thì tên thường gọi xưa của đền là Đàn Xướng Thiện càng chứng tỏ tầm nhìn của cha ông, dù thời gian xuất hiện lùi xa bao lâu. Sau này, tên đền được gọi theo tên thôn là “đền Đào Xá”. Đền thờ Phật – Tiên – Thánh và thờ vọng những vị hero dân tộc, danh tướng kiệt xuất đã xuất hiện công chống ngoại xâm như: Trần Hưng Đạo, Phạm Ngũ Lão.
Điều tiếp tục gây tuyệt hảo thấy ngạc nhiên với khách nước ngoài là vóc dáng cổng đền. Chiếc cổng đồ sộ, uy nghi khan hiếm so với những di tích khác trong vùng, gọi là ngũ quan (5 cổng), nằm sát đường làng thẳng tắp, bên đường là hồ nước trong xanh. Phía ngoài cổng là đại tự: Thánh vực hiện quan, tam giác hội quán. Được xây dựng từ vào đầu thế kỷ 18, đền Đào Xá tọa lạc trên một khu đất nền cao, rộng, thoáng, theo lối kiến trúc điêu khắc thời Nguyễn và đã nhiều lần được tu tạo lại với những hạng mục kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật lạ mắt như thời buổi này.
Trải qua hàng trăm năm thăng trầm của lịch sử dân tộc, vật đổi sao dời, nhưng dấu vết của quá khứ lưu lại tại ngôi đền xuất hiện nhiều nét lạ mắt này còn không ít và rất xuất hiện ý nghĩa về văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc. Nhiều hiện vật quý còn được lưu giữ tại đền. Tiêu biểu là mạng lưới hệ thống 24 pho tượng cổ, mỗi pho tượng đều được tạo tác công phu, với những đường nét tinh xảo, vừa uy linh vừa thân thiết, tưởng như người thợ xưa đã gửi gắm mong ước của người dân Đào Xá về những vị thần tiên cao xa nhưng rất đỗi hiền từ, luôn rộng lòng tương hỗ dân lành. Trong đền còn tồn tại nhiều đồ tế tự lợi ích về lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống, điêu khắc như: kiệu Ngọc Bộ, ngai, cửa võng, câu đối; đồng thời nhiều cổ vật quý hiếm như lọ độc bình, chóe, bát hương…
Đền Đào Xá được thẩm định là công trình xây dựng kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật, là sự việc phối hợp hài hoà thông minh giữa văn minh với dân tộc, tạo ra một danh lam thắng tích lợi ích và nổi tiếng trong vùng. Du khách hàng đồng thời rất có thể đơn giản quan sát và nhận ra những hình tượng quen thuộc từ các họa tiết trang trí sinh động ở cổng đền, như: hoa lá, chim muông, đám mây, sóng nước, cảnh rừng núi và những hình mẫu thiêng vật truyền thống lâu đời: lưỡng lengthy chầu nguyệt, nghê, rồng, gấu, cá… Qua cổng đền là tới 2 cầu xây đối xứng nhau qua hòn non bộ giữa hồ rất cân đối. Cạnh đó là nhà bia, bên trong treo bức đại tự “Thọ vô cương, đức chi cơ”. Ngăn cách giữa sân ngoài và sân trong đền là bức tường tạo hình cuốn thư trang trí rồng cuốn thuỷ.
Đền nằm ở vị trí trung tâm công trình xây dựng, xây theo phong cách chữ nhị, cửa nhìn về phía Đông Nam, tầm nhìn thẳng ra hòn non bộ và cổng chính. Nhà tiền tế gồm 5 gian, kiến trúc xuất hiện tường hoa chắn mái, trên hai cột tường hoa đắp mâm ngũ quả, giữa là bức đại tự “Tam giác động” hai bên đại tự được biểu thị 2 hình tròn trụ tượng trưng cho âm, dương…
Gian trung tâm tiền tế đắp núi cao 2m, trên đỉnh là toà tháp 3 tầng mái, đặt 24 pho tượng cổ, đỉnh núi là tượng Ngọc Hoàng, Nam Tào-Bắc Đẩu, dưới là quần thần bách thánh. Cửa võng được chạm rất tinh xảo, gồm nhiều đề tài phong phú: hoa sen cách điệu, dây nho, khóm trúc và tứ linh, toàn bộ đều được sơn son màu mận chín rực rỡ tôn nghiêm. Ở hậu cung, ban thờ giữa đặt kiệu Ngọc Bộ chạm trổ tinh xảo, thờ vọng Trần Hưng Đạo, hai gian bên thờ Phạm Ngũ Lão và thờ Mẫu.
Giống như nhiều di tích khác trên quê nhà Hưng Yên hero, trong số thời kỳ cách mạng, đền Đào Xá đang trở thành căn cứ cách mạng. Thời kỳ trước cách mạng tháng Tám năm 1945, đền Đào Xá là một trong những điểm cất giấu tài liệu kín đáo của Đảng. Nhiều cuộc mít tinh sinh hoạt lớn của xã đã được tổ chức triển khai tại đền.
Trong trong thời gian kháng chiến chống thực dân Pháp, đền Đào Xá luôn là chỗ tựa cho những cán bộ, du kích trước sự việc khủng bố, đàn áp của thực dân Pháp và tay sai, là nơi đáng tin cậy để che giấu, tăng trưởng lực lượng du kích địa phương. Nhiều cán bộ của Đảng đã nhờ vào đền và sự đùm bọc của nhân dân để sinh hoạt kín đáo, giả làm người đi lễ bái che mắt địch, cất giấu tài liệu ở hòn non bộ được tiền nhân xây đắp công phu giữa hồ nước xanh trong khuôn viên đền và giặc không hề tìm thấy được.
Lấn sân vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đền Đào Xá trở thành nơi họp bàn của Quân trung tâm 3 chống chiến tranh phá hoại của Mỹ và chi viện sức người, sức của cho mặt trận miền Nam. Sau đó, Bộ Y tế lại chọn đền Đào Xá làm khu vực sơ tán cho xí nghiệp Dược phẩm. Giờ đây, trong đền còn dấu tích của căn hầm kín đáo đã nuôi giấu cán bộ trong kháng chiến.
Vừa là địa điểm lạ mắt phục vụ đời sống tín ngưỡng, tâm linh cho những người dân, vừa là nơi lưu giữ các lợi ích văn hóa truyền thống truyền thống lâu đời, đền Đào Xá còn nối sát với lịch sử dân tộc địa phương và lịch sử dân tộc dân tộc theo cách trung kiên như vậy.
Minh Huệ
