Sau khi chiếm hữu được Nam Kỳ (năm 1862), thực dân Pháp đã thiết lập một mạng lưới hệ thống phòng thủ sách lược ven bờ biển. Nhận thấy địa hình phòng Bà Rịa – Vũng Tàu trọng điểm và hiểm yếu, xuất hiện ưu thế cho việc phòng thủ và tiến công, người Pháp đã xây dựng ở đây 3 trận địa pháo: Núi Lớn, Núi Nhỏ và Cầu Đá. Ba trận địa pháo này đều nằm trên núi cao ven biển, trấn giữ toàn cảnh cửa biển vùng Đông Nam Bộ và bảo vệ tin cậy cho trung tâm nghỉ ngơi của người Pháp ở Vũng Tàu. Trong đó, trận địa pháo Núi Lớn xuất hiện quy mô lớn số 1, kiên cố nhất và xuất hiện hỏa lực mạnh nhất.
Dự án công trình quân sự này được xây từ thời điểm cuối thế kỷ XIX và hoàn thiện năm 1905, nằm trên đỉnh Núi Lớn, cao 100m so với mặt nước biển. Việc xây dựng, vận chuyển, lắp dựng được xúc tiến trọn vẹn bằng phương thức thủ công, kêu gọi nhân công phần lớn là tù nhân, dân phu người Việt. Ở đây đặt 6 khẩu đại pháo, sắp xếp theo như hình vòng cung hướng ra phía biển Đông.
Các khẩu súng đặt trên các bệ được xây âm so với tình hình chung, cách nhau 17,5m. Mỗi khẩu đều được làm bằng thép, xuất hiện ba phần: Nòng pháo, giá đỡ và mâm xoay. Nòng pháo dài thêm hơn 4m, giá đỡ cho phép nâng lên hoặc hạ thấp tầm bắn. Mâm xoay cho phép pháo xoay các phía, phần đế được link cố định và thắt chặt với nền bê tông. Cỡ nòng các khẩu súng là 240mm. Chuôi nòng xuất hiện ghi rõ vấn đề năm sản xuất và thông số kỹ thuật kỹ thuật của khẩu súng. Theo đó, 6 khẩu súng này được sản xuất từ thời điểm năm 1872-1876, trọng lượng từ 15.390kg đến 15.764kg. Phía sau mỗi bệ pháo là hầm chứa đạn và hầm pháo thủ, link với nhau bằng một mạng lưới hệ thống giao thông vận tải hào. Vật tư xây dựng đa số là bê tông và đá khối.
Cách trận địa pháo khoảng 200m về phía Tây xuất hiện kho đạn pháo (hay hầm thủy lôi). Đó là 2 đường hầm được đào xuyên vào lòng núi, mỗi hầm xuất hiện diện tích quy hoạnh hơn 100m2. Năm 1944, quân đội Nhật đã dùng hầm này để chứa thủy lôi nhằm phong tỏa vịnh Gành Rái và cửa biển Vũng Tàu. Thời chống Pháp (1945-1954), quân và dân Vũng Tàu đã kín đáo lấy 50 – 60 trái thủy lôi (mỗi trái nặng trên 100kg) để chế bom, mìn tiêu diệt địch.
Trận địa pháo Núi Lớn đã tồn tại hơn 100 năm, hiện còn nguyên vẹn và được đánh giá là trận địa pháo cổ lớn số 1 Đông Dương. Năm 1992, trận địa này đã được công nhận là Di tích lịch sử dân tộc vương quốc./.
Đức Anh
