Phú Yên: Tháp Nhạn – Nơi lưu giữ quá khứ và liên kết hiện tại

Tháp Nhạn Phú Yên

Tháp Nhạn tọa lạc tại Phường 1, TP. Tuy Hòa (Phú Yên). Người Ê Đê và Gia Rai gọi là tháp Kơ H’meng, người Kinh gọi là Tháp Chàm còn người Chăm gọi là Đền Kalan. Tháp Nhạn được xây dựng vào thời điểm cuối thế kỷ XI, vào đầu thế kỷ XII, là công trình xây dựng kiến trúc vượt trội của người Chăm xưa.

Dự án công trình kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật rất dị

Xuất hiện mẩu chuyện cổ được truyền lại về Tháp Nhạn, rằng xưa kia xuất hiện tiên nữ Thiên Y Ana hạ giới để chỉ dạy cho tất cả những người dân ở đây về cày cấy, dệt vải, kéo sợi… . Sau khi tiên nữ trở lại trời, để thể hiện lòng nhớ thương và khắc ghi công ơn tiên nữ đã khai sáng cho dân tộc mình, người Chăm ở đây đã xây dựng ngọn tháp ấy để làm nơi thờ phụng tiên nữ.

Còn về tên thường gọi Tháp Nhạn thì người dân Phú Yên xưa lý giải rằng, là vì xuất hiện thật nhiều chim nhạn bay tới đây sinh sống, làm tổ trên ngọn tháp. Dần về sau, Tháp Nhạn cũng rất được gọi theo tên của loài chim này.

Kiến trúc Tháp Nhạn được xây dựng gồm xuất hiện 3 phần: Đế tháp, thân tháp và mái tháp, tổng chiều cao tay 3 phần khoảng 24m. Mặt chân tháp và thân tháp được xây dựng theo hình vuông vắn, ý nghĩa tượng trưng cho đất. Chân tháp được thiết lập to hơn thân tháp, với độ cao khoảng 3,3m. Các hàng gạch phía trên được xây dựng lùi vào so với hàng dưới theo một trật tự nhất định, cứ như vậy thu nhỏ dần rồi ôm sát vào thân tháp. Chân tháp là một khối lớn vững chãi bám sâu vào trong tâm địa đất, giúp nâng đỡ thân và mái của tháp.

Cửa vào trung tâm thờ tiên nữ Thiên Y Ana

Thân tháp được thiết lập dạng hình vuông vắn, mỗi cạnh dài 10,5m, cao khoảng 9,3m, tường dày khoảng 3m. Tường xây dựng thẳng đứng, được bổ trụ ở 4 góc, tạo gờ lồi lõm ở hai mặt bên và mặt sau của tường. Những hình tượng chạm trổ, gờ chỉ trên thân tháp vô cùng đa dạng mẫu mã và phong phú. Nó không những thể hiện ước vọng, ước mơ của nhân sự, mà còn phải phản ánh trái đất các vị thần.

Mái tháp xuất hiện 4 lớp, hình khối đường nét rất lạ, độ cao mái khoảng 8,5m. Lớp dưới đồng thời 4 tai trụ lớn ở 4 góc trông xa như 4 búp sen. Lớp thứ hai và thứ ba mỗi lớp cũng xuất hiện 4 búp sen, càng lên rất cao nhỏ lại và nhọn dần. Lớp trên cùng là hòn đá lớn nguyên khối đáy hình vuông vắn, trên cong đều nhọn dần theo 4 phía, được gọt đẽo tinh xảo, đó là hình tượng của linga. Linga là sinh thực khí nam, tượng trưng cho thần Shiva, 1 trong những 3 vị thần tối cao của Ấn Độ giáo. Nhìn xa phần mái xuất hiện hình dáng giống đóa hoa rừng, như ngọn lửa đêm đông, biểu trưng cho thần thánh, sự giác ngộ, thức tỉnh của nhân sự trong đời sống tâm linh.

Bên trong tháp là một khoảng trống với chiều dài 4,5m, nền tháp cao 1,8m so với sân bên phía ngoài. Việc bài trí thờ cúng bên trong cũng rất giản dị, chỉ làm bàn thờ cúng tiên nữ Thiên Yana nhìn ra cửa. Toàn bộ tháp từ móng, đế, thân và mái tháp đều được xây bằng gạch đặc, chỉ mất bộ linga là bằng đá điêu khắc.

Riêng phần đỉnh tháp (nóc tháp) được xây dựng với một tảng đá hình búp sen nhọn đẽo khắc tỉ mỉ, cân đối thể hiện cho hình tượng của sinh thực khí, sức mạnh sinh thành trong văn hóa truyền thống Chăm. Cạnh bên tảng đá hình búp sen là các phù điêu cũng thể hiện rõ niềm tin và tính thẩm mỹ và làm đẹp của nhân sự xưa. Tuyệt vời hơn là nếu đứng trên cao ngắm nhìn kỹ, đỉnh tháp là ranh giới tách biệt giữa phần trên và phần dưới trải qua liên quan 4 mặt của đỉnh đều phải sở hữu 4 hành lang cửa số ứng với 4 phía “Đông, Tây, Nam, Bắc” trong âm khí và dương khí ngũ hành.

Không gian Tháp Nhạn

Kiến trúc tháp được xây dựng phần nào thể hiện được nền văn hóa truyền thống rực rỡ của người Chăm lúc bấy giờ. Không chỉ có thế, đến hiện tại vẫn sẽ là một kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật cấp vương quốc khiến cho người dân tỉnh Phú Yên vô cung tự hào. Hằng năm, mỗi lúc Xuân đến, tại sân Tháp Nhạn lại rộn ràng với Tiệc tùng Thơ Nguyên tiêu vào rằm tháng Giêng rồi tiệc tùng Vía Bà từ thời điểm ngày 21 – 23/3 âm lịch.

Nơi giao lưu văn hóa truyền thống giữa các dân tộc

Phú Yên hiện xuất hiện hơn 23.000 người Chăm sinh sống cùng các dân tộc đồng đội. Trải qua thời kỳ lịch sử vẻ vang, người Chăm và người Kinh ở Phú Yên đã sáng tạo và lưu giữ được nhiều lợi ích văn hóa truyền thống rực rỡ, thể hiện trong: Kiến trúc, trang phục, thẩm mỹ và nghệ thuật, tiệc tùng, phong tục tập quán và tri thức dân gian…

Tháp Nhạn là nơi tổ chức triển khai “Đêm thơ Nguyên tiêu” rằm tháng Giêng âm lịch hằng năm

Hằng năm (trừ năm 2020 đến nay do đại dịch Covid-19) tại Tháp Nhạn từ thời điểm ngày 20 đến 23/3 âm lịch đều ra mắt lễ Vía Bà (tiên nữ Thiên Y Ana). Trong đó, ngày 21/3 là chính lễ. Lễ Vía Bà thu hút Nhân dân trong tỉnh Phú Yên và một trong những tỉnh lân cận tham gia. Đồng bào Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận, Bình Định đều tổ chức triển khai cử đoàn (30 – 50 người) tham gia hành lễ dâng nhiều chủng loại lễ vật hầu hết là các thành phầm nông nghiệp… để cầu xin Bà phù hộ cho cuộc sống đời thường no đủ, bình an, suôn sẻ.

“Điểm nhấn” của Tháp Nhạn Phú Yên còn là một nơi tổ chức triển khai Giao lưu văn hóa truyền thống đồng bào Chăm tỉnh Phú Yên lần thứ V, năm 2019 với chủ đề “Bảo tồn văn hóa dân tộc Chăm gắn với phát triển du lịch”, do tỉnh Phú Yên phối phù hợp với Bộ VHTTDL tổ chức triển khai với việc tham gia của gần 2.000 nghệ nhân, nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công, vận động viên quần chúng là người Chăm, tới từ 11 tỉnh, thành phố nơi Nam Bộ và Nam Trung Bộ. Đấy là dịp, là nơi để đồng bào dân tộc Chăm ở những địa phương gặp gỡ, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm lâu năm, nâng lên nhận thức, ý thức trách nhiệm riêng với việc gìn giữ văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn, gia tăng sức mạnh mẽ của khối Đại đoàn kết toàn dân tộc./.

Hoàng Hà Thế