Về Cúc Phương đại ngàn

Trình diễn chiêng tại động Người Xưa ở rừng Cúc Phương (Ninh Bình). Ảnh: Ninh Mạnh Thắng

Sức ép từ tăng trưởng kinh tế tài chính

Vùng đại ngàn Cúc Phương xuất hiện diện tích quy hoạnh 22.400 nghìn mét vuông, nằm trên địa phận 15 xã, bốn huyện, thuộc ba tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa và Ninh Bình. Vùng đệm cách rừng không xa (xuất phát từ một,5 km đến 2 km) hiện xuất hiện hơn 90.000 người dân sống trong 67 thôn, bản tiếp giáp. Tuy vậy mỗi xã đã xây dựng được một trạm kiểm lâm music hằng ngày vẫn khó trấn áp được hết người dân ra vào rừng qua những đường mòn, lối mở để lén lút khai thác tài nguyên rừng. Anh Lê Trọng Ðạt, Phó Giám đốc Trung tâm cứu hộ cứu nạn, bảo tồn và tăng trưởng sinh vật, Vườn vương quốc Cúc Phương cho biết thêm: Nguyên nhân tới từ sức ép về tăng trưởng kinh tế tài chính; sự ngày càng tăng dân số, tập quán của một số trong những người dân ở vùng đệm xuất hiện thói quen lén lút khai thác trái phép gỗ rừng, săn bắn, tiêu thụ động vật hoang dã. Ðiều đó rất nhiều làm cho diện tích quy hoạnh, unique rừng, unique đa dạng chủng loại sinh học ở vùng đại ngàn Cúc Phương bị suy giảm; đồng thời gây ra nhiều vất vả cho công tác bảo vệ tài nguyên và các loài động vật hoang dã.

Hạt phó Hạt kiểm lâm Vườn vương quốc Cúc Phương Tạ Ðức Biên xác minh: “Hiểu rõ nguyên nhân các vụ vi phạm lâm luật, lực lượng kiểm lâm ở đây luôn gần gũi với đồng bào dân tộc để tuyên truyền, vận động đồng bào tham gia bảo vệ rừng; lắng nghe tâm tư, suy nghĩ của người dân để hướng dẫn cách phát triển kinh tế và bảo vệ rừng. Tuy nhiên, một số ít người dân manh động, vì lợi nhuận vẫn lén lút phá rừng, chống trả lực lượng kiểm lâm khi bị phát hiện, khiến việc vi phạm lâm luật có chiều hướng gia tăng. Nhiều vụ truy bắt lâm tặc, không ít cán bộ kiểm lâm đã bị thương…”. Kiểm lâm viên Phạm Văn Khánh kể: “Bàn chân tôi nhìn thì lành lặn, nhưng đã một lần bị vỡ xương, còn vết sẹo dài trên đầu mà tôi cố ý che nó bằng mái tóc chính là vết thương sau một lần chiến đấu với lâm tặc để bảo vệ rừng”.

Tìm hiểu công ty chúng tôi biết thêm, cuộc sống thường ngày của đồng bào dân tộc thiểu số ở Ninh Bình, nhất là ở vùng Cúc Phương, đa phần nhờ vào sản xuất nông nghiệp, tập quán canh tác còn tùy thuộc vào thời tiết, trình độ dân trí chưa cao, một thành phần vô cùng lớn người dân còn tư tưởng thụ động trông chờ sự tương hỗ của Nhà nước…

Thắng Trò chơi dân gian trong thời gian ngày hội xứ Mường Nho Quan, Ninh Bình. Ảnh: Ninh Mạnh Thắng　

Khai thác lợi ích văn hóa truyền thống để tăng trưởng du ngoạn

Ông Ðinh Văn Khoan là người dân tộc Mường, hiện sống ở Bãi Dốc, xã Cúc Phương, huyện Nho Quan (Ninh Bình), 97 tuổi, phía hai con mắt mờ đục về phía rừng xanh xa xăm: “Hồi nhỏ, nhà tôi ở bản Mạc nằm tít sâu trong rừng. Lớn lên, tôi lấy vợ, sinh con dưới những tán rừng sum suê. Trong rừng khi đó có sáu bản mường (gồm các bản Bống, Mạc, Ðẵn, Ðang, Lá Mền và Ðồng Cơn). Mỗi bản có hơn chục nóc nhà bằng tre, nứa, nép bóng cây rừng cao lớn. Miếng ăn thì dựa vào săn bắn, hái lượm, trỉa bắp trên những vạt đồi, thung lũng, trồng lúa ở nơi đất thấp có nước. Cứ thế, người nương tựa vào rừng, biết bao thế hệ người Mường ở Cúc Phương được rừng che chở, cưu mang”. Ðến trong những năm 80 của thế kỷ trước, triển khai chủ trương di dân thoát khỏi rừng Cúc Phương, mái ấm gia đình ông Khoan chuyển đến sống ở Bãi Dốc, xã Cúc Phương (Nho Quan) vào năm 1989. Từ khi tới nơi ở mới, vào dịp Tết, lễ Vu lan, tiết Thanh minh năm nào người dân cũng trở về thăm nguồn cội để con cháu tôn kính tri ân tổ tiên, để già làng sống lại ký ức xưa. Giờ đây, đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số đang không ngừng được nâng cao…

Thành viên của nhóm truyền thông của Vườn vương quốc Cúc Phương Nguyễn Thu Trang kể: “Tôi lớn lên bằng lời ru của mẹ giữa đại ngàn. Tốt nghiệp phổ thông, tôi quyết định chọn học ngành du lịch và về công tác tại Vườn quốc gia Cúc Phương”. Yêu rừng, giờ đây Nguyễn Thu Trang và nhiều kiểm lâm viên ở Vườn vương quốc Cúc Phương rất có thể kể cho khách hàng du ngoạn nghe về sự việc đa dạng chủng loại sinh học của vườn, với hàng nghìn loài thực vật, gần 700 loài động vật xuất hiện xương sống, hơn 300 loài chim, hơn 100 loài thú, hơn 100 loài bò sát và lưỡng cư… Ðặc biệt là loài voọc đen mông trắng rất đẹp và hiếm, được chọn làm hình tượng của rừng vương quốc Cúc Phương. Thế giới côn trùng lại càng phong phú với gần 2.000 loài; trong đó xuất hiện loài bọ que ngụy trang như cành cây, các loài bướm sặc sỡ sắc mầu. Rừng Cúc Phương còn tồn tại nhiều grasp, động đẹp, bí mật, lưu giữ những dấu tích của người tiền sử như: động Sơn Cung, động Phò Mã Giáng, động Người Xưa… Vì thế, từ lâu nay, rừng Cúc Phương đang trở thành sự lựa chọn tò mò của nhiều khách hàng du ngoạn trong nước, quốc tế.

Nhận thức rõ về tiềm năng, nguồn lợi kinh tế tài chính mà du ngoạn, phục vụ du ngoạn mang lại, đồng bào Mường ở Ninh Bình đã mạnh dạn khai thác nhiều chủng loại hình nghệ thuật và thẩm mỹ địa phương được lưu giữ ở một số trong những xã như: Biểu diễn cồng, chiêng ở xã Thạch Bình, Quảng Lạc; hát mo Mường, hát bọ mẹng, hát điệu Mường cổ, hát đúm, hát giao duyên, phối hợp biểu diễn cồng, chiêng ở những xã Cúc Phương, Kỳ Phú, Phú Long (Nho Quan) để phục vụ du ngoạn và các ngày lễ lớn hoặc các ngày trọng đại của thôn, bản Mường.

Khi tiếng hát, tiếng cồng, chiêng âm vang một vùng núi rừng rộng lớn, nhiều loại siêu thị đặc trưng xứ Mường được chế biến mê hoặc, cùng rượu males lá thơm lừng thu hút khách nước ngoài ngất ngây thưởng thức. Những lợi ích văn hóa truyền thống phi vật thể đó đang rất được nhiều nghệ nhân người Mường bảo tồn dưới sự tâm điểm của huyện, tỉnh. Chị Bùi Thị Ân, thành viên câu lạc bộ “Hát giao duyên tiếng Mường” ở xã Cúc Phương nói rằng: Hát giao duyên tiếng Mường ngay bây giờ xuất hiện khuôn viên “sống”. Ðó là các dịp liên hoan tiệc tùng, các sự kiện văn hóa truyền thống, hay giao lưu với những tỉnh quý khách. Ðiều đó, khiến cho người Mường Cúc Phương luôn tự hào về văn hóa truyền thống dân tộc mình và thấy trách nhiệm hơn trong việc bảo tồn, gìn giữ nét xin xắn văn hóa truyền thống truyền thống lâu đời.

Một hình thức bảo tồn khác là các nghệ nhân truyền dạy cho thế hệ trẻ học hỏi, tiếp thu nhiều chủng loại hình văn hóa truyền thống phi vật thể. Nghệ nhân Bùi Văn Y, Chủ nhiệm câu lạc bộ cồng, chiêng ở xã Quảng Lạc (Nho Quan) cho biết thêm: “Ngày xưa, người Mường ở Nho Quan dùng cồng, chiêng chủ yếu vào việc đi săn. Bây giờ cồng, chiêng do các nghệ nhân sử dụng có lời “thương, nhớ”, bay bổng, trầm ấm, ngay như tiễn đưa người quá cố cũng dùng đến cồng, chiêng. Các bài chiêng hay thay nhạc nền đi vào lễ hội là: “Em lên nương, ngày hội xứ Mường, vui hội bản em, gọi hồn chiêng…”. Vì thế đồng bào dân tộc Mường trong xã từ già đến trẻ đều thích mua sắm cồng, chiêng, tự lo trang phục biểu diễn. Ðến nay, câu lạc bộ cồng chiêng của xã đã sưu tầm được 50 chiếc, với hơn 100 thành viên tham dự. Người cao tuổi nhất là bà Bùi Thị Dịu, 67 tuổi; ít tuổi nhất là chị Bùi Thị Yến, 20 tuổi”. Anh Trần Văn Mạnh, Phó Trưởng phòng Văn hóa truyền thống (Nho quan) cho biết thêm thêm: Già làng, những nghệ nhân biết hát đúm, hát giao duyên, hát sắc bùa, hoặc biết đánh cồng, chiêng thường truyền dạy kinh nghiệm làm việc cho con cháu để tổ chức triển khai các buổi giao lưu văn hóa truyền thống, văn nghệ đưa những làn điệu dân ca Mường vang khắp bản làng…

Thời gian tới, tỉnh Ninh Bình cần tăng cường góp vốn đầu tư hạ tầng vật chất, nâng lên đời sống tinh thần cho đồng bào các dân tộc thiểu số. Trước mắt là đảm bảo nguồn ngân sách đầu tư triển khai công tác bảo tồn và phát huy những lợi ích văn hóa truyền thống phi vật thể, giữ hiệu suất cao các câu lạc bộ, các sinh hoạt văn hóa truyền thống, văn nghệ của đồng bào dân tộc. Ðẩy mạnh kêu gọi các nguồn lực có sẵn xã hội hóa, tạo cơ chế chủ trương thích hợp cho những tổ chức triển khai, cá thể tham gia góp vốn đầu tư vào công tác bảo tồn; nâng lên unique đội ngũ làm công tác văn hóa truyền thống hạ tầng; phát huy những lợi ích văn hóa truyền thống để tăng trưởng du ngoạn ở vùng đại ngàn Cúc Phương, thêm phần xúc tiến du ngoạn Ninh Bình sớm trở thành vùng du ngoạn trọng điểm vương quốc.

Lê Hồng và Ðào Hằng