Người xưa xuất hiện câu “Cầu Nam, chùa Bắc, đình Đoài”, đến nay, xứ Đoài vẫn còn đấy nguyên vẹn những đình làng nổi tiếng như: Đình Chàng, đình Tây Đằng (huyện Ba Vì), đình So (huyện Quốc Oai), đình Tường Phiêu (huyện Phúc Thọ), đình Mông Phụ (thị xã Sơn Tây)… Đình làng không chỉ có thuần tuý là nơi thờ tự tâm linh mà còn phải liên kết cộng đồng dân cư người ở; là trung tâm thiết chế văn hóa truyền thống, phong tục tập quán, hương ước của làng; đình làng xứ Đoài cũng là chứng tích văn hóa truyền thống vùng, luôn hưng thịnh, là niềm tự hào của từng người dân trong vùng.
Đình So (xã Cộng Hòa, huyện Quốc Oai) tọa lạc trên vùng đất độc đắc, tiền phía sông – hậu tựa núi, đình So được nhìn nhận như điểm tụ thủy – tụ phúc cho dân làng So.
Ai từng đến làng So thuộc xã Cộng Hòa (huyện Quốc Oai) không chỉ có yêu thích thú với những phên miến ngon nức tiếng trong vùng phơi ngay cạnh đình làng mà còn phải được cảm nhận hồn quê ngọt ngào và lắng đọng ở đây.
Ông Vương Đình Nghĩa, Ban Quản lý di tích lịch sử hào hùng đình So, xác minh đình So tọa lạc trên vùng đất độc đắc, tiền phía sông – hậu tựa núi, đình So được nhìn nhận như điểm tụ thủy – tụ phúc cho dân làng So. Cổng tam quan rất đẹp với dãy bậc thang đá 18 cấp dẫn xuống hồ bán nguyệt. Kiến trúc của đình So được những nhà phân tích thẩm định và công nhận là một trong những ngôi đình cổ xuất hiện kiến trúc mẫu mực nhất.
Quy mô kiến trúc theo phong cách nội công – ngoại quốc trên diện tích quy hoạnh 1.100m². Tổng số tổng thể tòa ngang dãy dọc của đình gồm 55 gian với 64 cột lớn/nhỏ. Các mảng chạm khắc tích hợp nhiều phong thái không giống nhau, tạo sự đa dạng và phong phú trong trang trí.
Ông Vương Trí Quy – người dân xã Cộng Hòa tự hào nói rằng, đình So không chỉ có đẹp về kiến trúc, giàu về tâm linh mà còn phải là nơi quy tụ của những người dân con quê nhà. Quan trọng đặc biệt, những người dân xa quê khi nghĩ về về cây đa, bên nước, sân đình làng So đều dâng lên niềm tự hào. Với người làng So, phụ huynh luôn sống công cộng hòa thuận với con trưởng, khi nhà xuất hiện việc làm, họ hàng, đồng đội, xóm làng cùng hỗ trợ đầy ân tình. Cốt cách làng quê thấm vào các thế hệ cho tới lớp trẻ thời buổi này. Mỗi năm 2 dịp vào ngày xuân và ngày thu, đình làng So lại rộn ràng những khóa lễ, hội chính, đó là dịp để người dân bồi đắp tình làng nghĩa xóm, tình quê nhà…
Bà Đức Thị Hòa, Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân xã Cộng Hòa xác minh, làng So đẹp hợp lý giữa truyền thống lâu đời và văn minh. Đời sống ngày một khấm khá nhờ các sự kiện xây dựng vùng quê mới, tăng trưởng kinh tế tài chính vùng quê… Song, để giữ hồn quê với truyền thống lâu đời tốt đẹp, đưa Cộng Hòa thành miền quê nên sống thì những lợi ích văn hóa truyền thống, lịch sử hào hùng của đình làng So là điểm vượt trội trung tâm.
Ngoài đình So, một trong những đình làng đẹp nức tiếng xứ Đoài phải nhắc tới đình Tường Phiêu. Ông Khuất Văn Thịnh, Ban Quản lý di tích lịch sử hào hùng làng Tường Phiêu (xã Tích Giang, huyện Phúc Thọ) cho hay, trực thuộc trung tâm nền văn hóa truyền thống xứ Đoài, xuất hiện bề dày di tích văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể, ngôi đình Tường Phiêu thờ Đức Thánh Tản Viên nổi tiếng là di tích tiêu biểu vượt trội của huyện Phúc Thọ về kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ thời Lê.
Đình nhìn về phía Tây Nam – phía được lựa chọn nhìn về ngọn núi Ba Vì – nơi xuất hiện đền thờ Thánh Tản Viên. Vào những ngày trời quang mây tạnh, đứng ở đình nhìn núi Ba Vì khá rõ rệt. Đình Tường Phiêu xuất hiện nhiều lễ trong năm, trong đó, ngày lễ dịp rằm tháng Giêng hằng năm là ngày lễ lớn số 1.
Trải qua bao thăng trầm cùng lịch sử hào hùng, đình Tường Phiêu vẫn là hình tượng của làng, của khối đại đoàn kết toàn dân. Việc bảo tồn, gìn giữ di tích thể hiện sự tri ân, đóng góp lợi ích truyền thống lâu đời vật chất và tinh thần của cha ông…
Một trong những đình làng đẹp nổi tiếng xứ Đoài phải nhắc tới đình Tường Phiêu (xã Tích Giang, huyện Phúc Thọ).
Trên đó là hai trong số thật nhiều đình làng xứ Đoài nổi tiếng. Nhà văn Hà Nguyên Huyến – một người con đất Đường Lâm (thị xã Sơn Tây) tha thiết khi nói về đình làng: Xứ Đoài luôn xứng danh là nơi lưu giữ được nhiều nhất và được mệnh danh là một trong 4 nôi văn hóa truyền thống của Đồng bằng sông Hồng. Đến xứ Đoài đồng nghĩa tương quan với đặt chân lên tầng tầng lớp lớp công trình xây dựng văn hóa truyền thống, đình, chùa, đền, miếu… được bảo tồn vững chắc và kiên cố trong cộng đồng dân cư người ở.
Thời điểm ngày hôm nay, ngoài thành phố Thành Phố Hà Nội từng ngày thay đổi, nhiều làng quê trong tiến trình đô thị mới, những chiếc cổng cổ mái vòm cài then gỗ, những giếng làng, đình làng uy nghiêm sừng sững… nếu không được bảo tồn thì rất rất có thể thư thư chỉ với trong ký ức từng người.
Song, dù thay đổi ra sao thì khẳng định vùng quê “xứ Đoài mây trắng” của Thủ đô ngàn năm văn hiến vẫn tồn tại những ngôi đình làng cổ kính bởi đó là hình tượng cho nét văn hóa truyền thống rất dị, là nơi gắn bó cộng đồng dân cư người ở và trở thành thân thuộc như máu thịt của từng người dân trong vùng. “Qua đình ngả nón trông đình/Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu”, thân thương đến thế thì những ngôi đình làng khẳng định vĩnh cửu mãi mãi cùng thời hạn…
Bạch Thanh
