Bắc Ninh là “cái nôi” của Nho học khoa bảng, nơi Sĩ Nhiếp mở trường dạy chữ Nho trước tiên. Với nhiều thế kỷ gắn bó cùng người Việt Nam, Nho học để lại cho hậu thế một kho tàng tri thức phong phú cùng với rất nhiều di tích quý báu như các di tích về trường học, trường thi, nơi ghi danh, thờ cúng những bậc tiên hiền, tiên triết…
Các danh khoa bảng Bắc Ninh-Kinh Bắc không chỉ có phần đông về số lượng mà còn phải là những bậc tài danh trên nhiều nghành nghề dịch vụ chính trị, quân sự, ngoại giao, kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống… Hầu hết các danh thần, Tiến sĩ, Tạo sĩ khi đoạt bảng vàng đã đem tài trí, tâm đức phụng sự, góp sức cho việc nghiệp dựng nước và giữ nước, trở thành những danh nhân lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống được ghi vào sử sách, nhân dân nhớ ơn thờ phụng, tiêu biểu vượt trội như: Lê Văn Thịnh, Hàn Thuyên, Huyền Quang -Lý Đạo Tái, Nguyễn Quan Quang, Nguyễn Đăng Đạo, Nguyễn Xuân Chính, Nguyễn Công Hãng, Đàm Thận Huy, Nguyễn Tự Cường, Nguyễn Cao…
Qua tìm hiểu những bước đầu của những nhà phân tích, xuất hiện 77 vị khoa bảng người Bắc Ninh được cử đi sứ phương Bắc đem lại vẻ vang cho vương quốc như Nguyễn Đăng Đạo, Nguyễn Đăng… 20 người là tác gia văn học nổi tiếng, 9 người là thành viên hội Tao đàn Thập nhị bát tú do Lê Thánh Tông lập ra; 18 vị được giữ chức Tế Tửu, Tư nghiệp Quốc Tử Giám…
Nhiều làng xã ở Bắc Ninh xưa đã xuất hiện truyền thống cuội nguồn khuyến học, trọng người hiền tài, trọng đạo học và quý trọng người thầy. Hầu hết các phủ, huyện, tổng và làng xã xưa xây dựng văn chỉ, khắc bia ghi danh những bậc khoa bảng để quý khách nhớ ơn và noi theo. Đặc trưng, Bắc Ninh là tỉnh nổi bật trong toàn nước xuất hiện văn miếu hàng xã (ở xã Trà Lâm). Một vài di tích Nho học độc đáo và khác biệt như Văn chỉ họ Phạm ở làng khoa bảng Kim Đôi (Kim Chân, thành phố Bắc Ninh); Hương hiền từ ở làng Phù Lưu (Đông Ngàn, thị xã Từ Sơn); Văn chỉ làng Ngọc Quan (Lâm Thao, Lương Tài) đã khắc bia ghi danh tôn thờ 47 vị khoa bảng của làng… Và còn thật nhiều những danh gia vọng tộc ghi chép gia phả, lập đền thờ tổ tiên gia tộc và các danh nhân khoa bảng như họ Đàm ở Hương Mạc, họ Nghiêm ở Quan Độ, họ Ngô ở Tam Sơn, họ Nguyễn ở Kim Đôi, họ Nguyễn ở Vĩnh Kiều, họ Nguyễn Đăng ở Hoài Thượng, họ Nguyễn Đức ở Quế Ổ…
Lăng Sĩ Nhiếp – nơi tôn thờ ông Tổ của nền Nho học Việt Nam.
Từ truyền thống cuội nguồn khoa bảng vẻ vang với những nét tiêu biểu vượt trội, rực rỡ này mà Bắc Ninh là một trong số rất ít tỉnh xuất hiện một mạng lưới hệ thống di tích văn hóa truyền thống Nho học giàu lợi ích với mạng lưới hệ thống bia đá, sắc phong, các di tích, nhà thờ gia tộc, dòng họ vô cùng phong phú và phong phú. Qua đó, thể hiện chiều sâu, sự đậm đặc trong ý thức, tinh thần hiếu học của người Bắc Ninh-Kinh Bắc để kết tinh thành truyền thống cuội nguồn khoa bảng của quê nhà, giang sơn…
Ngày nay, mạng lưới hệ thống di tích Nho học của Bắc Ninh tuy không thể không hề thiếu, nguyên vẹn như xưa music vẫn luôn là niềm tự hào, thêm phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, khuyến nghị thế hệ trẻ tiếp tục kế thừa và phát huy truyền thống cuội nguồn khoa bảng vẻ vang, thâm thúy của quê nhà. Giới trình độ chuyên môn xác minh, di tích Nho học là nơi lưu giữ nhiều lợi ích văn hóa truyền thống vật thể, phi vật thể quý giá, không chỉ có mang ý nghĩa lưu giữ những truyền thống cuội nguồn tốt đẹp mà còn tồn tại tác động tích cực đến tiến trình tăng trưởng của quê nhà, giang sơn trong thời đại hội nhập. Bảo tồn và phát huy mạng lưới hệ thống di tích Nho học là gìn giữ truyền thống cuội nguồn của cha ông để lại, hun đúc thêm tinh thần hiếu học cho những thế hệ trẻ.
Những năm qua, Bắc Ninh xuất hiện nhiều sự tâm điểm, góp vốn đầu tư cho công tác phân tích, sưu tầm. Nhiều di tích Nho học được lập hồ sơ xếp hạng cấp tỉnh và cấp Quốc gia, trong đó những di tích vương quốc được góp vốn đầu tư bảo vệ, tu bổ và phục hồi bằng nguồn vốn sự kiện tiềm năng chống xuống cấp trầm trọng và tôn tạo di tích. Tuy vậy vậy, công tác bảo tồn và phát huy mạng lưới hệ thống lợi ích di tích quan trọng này hiện vẫn chưa thật tương xứng; các tư liệu Nho học vẫn đang còn tản mạn, rải rác ở nhiều nơi không được sưu tầm, tàng trữ và bảo vệ đúng. Công tác tuyên truyền, reviews cũng không được chú ý góp vốn đầu tư cả về nhân sự lẫn điều kiện kèm theo hạ tầng vật chất, ngân sách đầu tư…
Để các di tích Nho học tiếp tục xác minh vai trò trong xã hội đương đại cần phải có sự tâm điểm góp vốn đầu tư không chỉ có vậy của những cấp, ngành, địa phương; tăng cường tuyên truyền, tiếp thị thương hiệu, sinh hoạt của di tích Nho học trên các nền tảng số, rộng phủ ý nghĩa, lợi ích di tích đến phong phú đối tượng người dùng, nhất là học viên, sinh viên nhằm tiếp tục thắp sáng ngọn lửa hiếu học trong thế hệ trẻ. Tạo sự link giữa các di tích Nho học với nhau và với những di tích lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống, danh thắng trong vùng; phát huy ưu thế khu vực, xung quanh vị trí, mở rộng xã hội hóa cho những sinh hoạt như: Sinh hoạt, khuyến học; thi và triển lãm thư pháp; trưng bày reviews các thành phầm văn hóa truyền thống địa phương; truyền dạy, trình diễn nhiều chủng loại hình thẩm mỹ và các sinh hoạt văn hóa truyền thống phi vật thể khác… Và nếu như xây dựng được một nguyên mẫu phục vụ thích hợp tại những di tích Nho học còn rất có thể biến những lợi ích tinh thần thành lợi ích vật chất, tạo thu nhập phục vụ cho công tác tu bổ, tôn tạo di tích…
Truyền thống hiếu học, khoa bảng là một tác nhân quan trọng trọng điểm thêm phần xây đắp nền văn hiến và bản sắc Bắc Ninh-Kinh Bắc. Di sản văn hóa truyền thống Nho học như những nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại và là điểm tựa tinh thần, nơi răn mình của những người dân theo đòi nghiệp bút nghiên, đồng thời thêm phần khơi dậy niềm tự hào về truyền thống cuội nguồn “tôn sư trọng đạo”, hiếu học, khoa bảng của quê nhà, giang sơn.
Việt Thanh
