Chùa cổ Côn Sơn nằm trên núi Côn Sơn thuộc phường Cộng Hòa, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương, là một trong những điểm phượt tâm linh thú vị trong quần thể di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc.
Chùa Côn Sơn còn tồn tại tên thường gọi là chùa Hun được xây dựng từ thế kỷ X và hoàn thiện vào thế kỷ thứ XIV. Chùa Côn Sơn trở thành một trong 3 trung tâm nổi tiếng của dòng Phật giáo Trúc Lâm, nơi 3 vị tổ của trường phái Thiền Phái Trúc Lâm gồm Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Trang đã tu hành và thuyết pháp tại đây.
Trải qua thăng trầm lịch sử hào hùng, thời nay chùa Côn Sơn vẫn tồn tại giữ dấu tích của kiến trúc thế kỷ XIV-XIX, vẫn tầng tầng lớp lớp theo lối cung đình: Hồ Bán nguyệt, tam quan, lầu chuông, vườn tháp, giếng Ngọc, am Bạch Vân, miếu thờ “Tứ độc Sơn Xuyên” (trời đất sông núi) trên Ngũ Nhạc linh từ. Những cây đại, cây thông cổ thụ trong khuôn viên chùa và rừng thông xung xung quanh càng tăng vẻ đẹp cổ kính pha chút u tịch cho ngôi chùa.
Mạng lưới hệ thống tượng thờ ở chùa khá phong phú, thể hiện toàn cầu Phật giáo thu nhỏ với ý nghĩa triết lý nhân sinh, giáo dục phía thiện khai tâm cho chúng sinh. Hiện nay, chùa Côn Sơn còn lưu giữ mạng lưới hệ thống lợi ích văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể phong phú như mạng lưới hệ thống văn bia từ thế kỷ XIV tới thế kỷ XVIII, đặc trưng là tấm bia Thanh Hư Động tạo thời Long Khánh (1373-1377) là bút tích của vua Trần Nghệ Tông; tấm bia “Côn Sơn Tư Phúc tự bi” (1607), ngói mũi hài, chân đá tảng chạm cánh sen đời Trần.
Hàng năm, liên hoan tiệc tùng ngày xuân của chùa Côn Sơn ra mắt với nhiều nghi thức truyền thống cuội nguồn như lễ khai hội, lễ cúng đàn Mông Sơn, lễ tế trời đất trên Ngũ Nhạc linh từ, lễ rước nước cùng rất nhiều vui chơi dân gian như đu tiên, chọi gà, cờ người, đấu vật…
Ngoài chùa Côn Sơn, khách nước ngoài còn tồn tại khả năng tham quan các Khu di tích lịch sử khác ví như Khu di tích lịch sử Kiếp Bạc, đền thờ Nguyễn Trãi trong quần thể di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc – một trong 23 di tích vương quốc đặc trưng trọng điểm của Việt Nam.
Trải qua hơn nghìn năm tồn tại và tăng trưởng, thời nay, nhân dân trong và ngoài nước vẫn về với Côn Sơn trẩy hội, chiêm bái các vị danh nhân và tìm về chốn thanh tịnh, phía thiện. Về với chùa Côn Sơn là về với điểm phượt tâm linh thiên về nguồn cội quốc gia./.
